مراحل پرسشگری سقراطی در جلسات کوچینگ / چند مرحله حیاتی

یک روز توی جلسه آموزش کوچینگ بودم. این سؤال” چطور با پرسشگری سقراطی در جلسات کوچینگ به چیزی که میخواهیم برسیم؟” توجهم را جلب کرد. جلسه مربوط به دوره ای بود که در مدرسه مدامستری برگزار میشد. استاد سجاد سعیدنیا مربی کوچینگ دوره مدام بود. خیلی برام جذاب شد که بدونم موضوع چیست؟ بخاطر همین خودکار رو برداشتم و شروع کردم به یادداشت برداری. چند روز پیش مربی سعیدنیا داشت در این مورد که یکی از دورس ما در دانشگاهست داشت توضیح می داد.

حالا واقعا کمکی میکند؟ صحبت از اینجا شروع میشود و بطور کلی درک ما از پرسشگری چیه؟  اینکه پرسشگری سقراطی در جلسات کوچینگ به من کمک میکند؟ دوست دارم آنچه که به خودم کمک کرد را با شما هم به اشتراک بزارم. اصل قضیه شروعش از اینجاست. تمامیت در گفتگو، حاصل توجه هست.  توجه یعنی اینکه اگر طرف مقابل را می شنویم، تماما در حضور تو حضور دارم. تو را در همه حال و خودم را در حال شنیدن می شنوم. از نشنیدن وقتی می خواهیم برویم سمت شنیدن فعال، باید یک سری مراحل را طی کنیم. این مراحل تمرکزی و توجه محدود هستند. مراحلی که می شنویم و متمرکز روی یک موضوع می شویم. بعد تمرکزمون کمتر می شود و توجه ما بیشتر می شود  ولی توجه محدود می شود تا برسیم به شنیدن فعال.

شنیدن فعال شنیدن با توجه کامل است بدون تمرکز و شنیدن تحولی سنتز شنیدن است. این نوع شنیدن فراتر از نشنیدن است. شنیدن با حضور کامل مسیری که میخواهیم برسیم. این نوع گوش کردن که شنیدن فعال است مراحلی دارد.

اولین حالت: گوش کردن سطحی

در این سطح روی کلمات دقت می کنیم. می خواهیم منظورش از کلمه ای که بیان کرده را بدانیم. کلمات و اتفاقاتی را که میافتد می بینیم. مانند گوش دادن معلمین و وکلا و ممتهن هاست که کلمات می تواند برای آنها تعیین کننده‌باشند. گوش کردن به کلمات است نه جملاتی که می گویند. مثلا: “عاشقتم دیوانه” کلمه عاشقتم را نمی بیند ولی دیوانه را می شنود.

کلماتی که نمیدانیم دقیق چه می گوید را می پرسیم.

حالت دوم: گوش دادن درست

در گوش کردن درست، تمرکز روی آن چیزی است که آیا آن چیزی را که می گوید درست است یا نه. این نوع گوش دادن یکی از خطرناکترین گوش دادنی هاست. می خواهیم گوش بدهیم تا به جواب درست برسیم. در این مرحله تمرکز کمتر میشود و توجه از روی کلمات بروی جملات می آید. مثل دکترها و مشاورینی که این نوع گوش کردنی دارند. دنبال نشانه ها می گردند. کاری ندارند که تو چه چیزهای دیگه ای می گویید. از دما و اتفاقات و احساسات می شنود.

جواب و مفهموی که باید بگوید را با او چک می کنیم.

 حالت سوم، گوش دادن به دیدگاه:

در این مرحله تمرکز کمتر و توجه بیشتر می شود. این نوع گوش دادن همدلانه است مانند پدر و مادرها یا برخی معلمین. در این مرحله گوش می دهیم که طرف مقابل چطور به دنیا نگاه می کند. کلمات و جملات را تصویرسازی می کنیم تا ببینیم که چه دیدی نسبت به جهان یا اتفاقات دارد. در این مرحله همچنان با وجود این که توجه بیشتر است ولی تمرکزش روی دیدگاه طرف مقابل است. وقتی ما به دیدگاه فرد گوش میدهیم داریم از دنیای او تصویرسازی می کنیم. لزوما به کلمات، لحن، آهنگ و ریتم او گوش نمی دهیم. در صورتی که او دارد با کلمات دنیایش را توصیف می کند.  در این مرحله تغییر دیدگاه صورت می گیرد ولی تغییری در فرد ایجاد نمی کند. به این صورت که همراه با اقدام و حرکتی به سمت تغییر صورت نمی گیرد.

اگر دقت کرده باشید زمانی که در جمعی نشستیم و داریم غیبت می کنیم از همین نوع گوش دادن است. آنجا دقیقا درگیر این هستیم که چه اتفاقی افتاده‌است. دیدگاه او را می شنویم و دیدگاه خود نیز با وی به اشتراک می گذاریم. افراد سیگاری نیز از مضرات آن می دانند و حتی نظریه های متفاوتی دارند. ولی تغییر در عادات یا حرکت به سمت ترک سیگار دیده نمی شود.

در این حالت یادگیری ایجاد نشده است.

یا مثلا در بازی های کودکانه، که بچه ها بر سر عروسک با هم دعوا می کنند. مشاجره را در همان موقع تمام میکنیم. کودک هنوز یاد نگرفته در چنین شرایطی چه واکنشی باید نشان دهد. دغدغه یادگیری زبان داریم و میدانیم نرم افزار زبان آموز وجود دارد ولی نمی رویم یاد بگیریم. وقایع ناخوشایندی در مورد مهاجرت کردن هم دیده و هم شنیده ایم. آیا مهاجرت نمی کنیم؟ فیلم های انگیزشی که انگیزه در ما ایجاد می کند ولی اقدامی صورت نمی گیرد. می خواهیم  مادر خوبی باشیم. راههایش را هم میدانیم اما چون یادگیری نداشته است، اقدام مفیدی صورت نمی گیرد.

تغییر دیدگاه برای کم کردن استرس، کاهش افسردگی، کاهش ترس، حال ما را موقت خوب می کند. وقتی حال خوب می شود همدلی ایجاد می شود. آماده تغییر می شود ولی تغییر صورت نمی گیرد. تز و آنتی تز هست ولی سنتزی ایجاد نشده است.

برای ایجاد ارتباط و گفتگوی همدلانه کار می کند ولی تغییر ایجاد نمی کند.

تصویر خودتان را در این مرحله کاملا به اشتراک می گذارید و چک می کنید که درست گفته‌است یا خیر. افراد زیادی این نوع گوش‌دادن را با گوش‌دادن فعال اشتباه می گیرند.

دیدگاه ما نسبت به موضوع تغییر کرده‌است ولی تغییری جهت یادگیری صورت نگرفته‌است. دقت کنیم هر چه سطح گفتگو به مراحل و سطوح بالا پیش می رود درگیری ما در گفتگو بیشتر می شود. در هر مرحله که بالاتر میرویم مراحل قبلی نیز همراه ما هستند. با این تفاوت که بودن ما بهبود پیدا می کند چون داریم به سمت توجه می رویم. در مراحل بعد است که شروع تغییر خودش را نشان می دهد.

حالت چهارم، گوش کردن فعال:

در این مرحله از گوش‌دادن، تمرکز کاملا برداشته‌می شود. توجه می کنیم به همه آن چیزی که مراحع دارد برای خودش ایجاد می کند. دارد یک پدیدار ایجاد می کند، خودش را ابراز می کند. در گفتگو، کلمه است، لحن، آهنگ، ریتم، زبان بدن و حتی سکوتش هست. چیزهایی که می گوید و چیزهایی که نمی گوید. اگر روی هر نکته ای تمرکز کنیم یک نکته دیگر را از دست می دهم. در این مرحل مداخله ما بیشتر می شود. خط و بین تمام خط ها را بررسی می کنیم.

مثل: دیدن فیلم هایی که چند بار استپ می زنیم یا برمیگردیم عقب که چیزی را از دست ندهیم.

می خواهیم دقیق، درست و تماما آن فرد را بشنویم. بخشی از پرسشگری هم جزء شنیدن است. گوش کردن فعال آمیخته‌است با پرسشگری. پرسشگری ابزار گوش کردن و، جزء گوش کردن فعال است. در این مرحله هم تز، هم آنتی تز و هم سنتزها را از طرف مقابل می شنویم. در چنین سطحی توجه میرود بالا و ما برای اینکه تمرکزمان را خنثی کنیم باید فعالانه گوش دهیم. اگر میخواهیم فعلانه نیز گوش دهیم باید بازنگری کنیم. خلاصه سازی کنیم، تایید بگیریم و فهم خود را چک کنیم. پرسشگری کرده‌و معنی و مفهوم گفتگو را بیرون بیاوریم.

تازه داشتم به درک این سؤال”چطور با پرسشگری سقراطی در جلسات کوچینگ به چیزی که میخواهیم برسیم؟” نزدیک میشدم. این پرسشگری سقراطی را به صورتی که فهمیدمش، نبود.

تازه داشت این موضوع برایم جا می افتاد و البته جذاب بودنش. حالا میدونید قشنگی کار کجاست؟ که این مرحله هم پایان راه نیست. گوش کردن تحولی مرحله بعدی است که در موردش براتون خواهیم نوشت. سؤالم یادم نرود: من واقعا در گفتگوهایم تا کدام مرحله میتوانم پیش بروم؟ برای شما چطور اتفاق میافتد؟ امیدوارم این نوشته براتون مفید بوده باشد.